Software As A Service (SaaS)

Software as a Service (SaaS), Türkçede “Hizmet Olarak Yazılım” olarak çevrilen bir kavramdır ve yazılımın bir ürün olarak değil, bir hizmet olarak sunulması anlamına gelir. SaaS, kullanıcıların yazılıma internet üzerinden erişip kullanmalarını sağlar, yazılımın bilgisayara yüklenmesi veya fiziksel kopyalarla uğraşılması gerekmez.

SaaS’ı Basit Bir Analoji ile Anlamak

SaaS’ı bir televizyon yayınına benzetelim. Eskiden filmleri izlemek için DVD almanız ya da televizyonda yayınlanmasını beklemeniz gerekirdi. Fakat şimdi Netflix gibi platformlarla film ve dizilere internet üzerinden, herhangi bir fiziksel medyaya sahip olmadan erişebiliyorsunuz. SaaS da aynı mantıkla çalışır: Bir yazılımı doğrudan internet üzerinden kullanırsınız, yazılımın kurulumu, güncellenmesi veya bakımı gibi teknik detaylarla ilgilenmeniz gerekmez.

Teknik Bileşenler

Bulut Tabanlı Çalışma: SaaS uygulamaları, bulut sunucularında barındırılır. Yani yazılım, fiziksel olarak bilgisayarınızda değil, uzak sunucularda (bulutta) çalışır. Bunun avantajı, istediğiniz yerden sadece bir internet bağlantısı ile erişebilmenizdir.
Abonelik Modeli: Çoğu SaaS modeli, yazılımı kullanmanız için size aylık veya yıllık bir abonelik sunar. Tıpkı spor salonu üyeliği gibi, yazılımı kullanmaya devam etmek için düzenli bir ücret ödersiniz. Bu, yazılımı satın almak yerine sürekli güncel bir sürüme sahip olmanızı sağlar.
Otomatik Güncellemeler: Yazılımın yeni sürümleri veya hata düzeltmeleri yapıldığında, SaaS kullanıcıları bu güncellemelere anında erişebilirler. Kullanıcıların bu güncellemeleri manuel olarak indirip yüklemesi gerekmez. Tıpkı bir telefon uygulamasının otomatik güncellenmesi gibi düşünebilirsiniz.
Çoklu Kullanıcı Desteği: Bir SaaS uygulaması genellikle aynı anda birçok kullanıcıya hizmet verir. Örneğin, Google Docs gibi SaaS ürünleri, bir belge üzerinde birden fazla kişinin aynı anda çalışmasına izin verebilir. Bu özellik, işbirliğine dayalı çalışmalar için oldukça kullanışlıdır.

Avantajlar

Esneklik: SaaS çözümleri, bilgisayarınıza bağlı kalmadan, sadece internet erişimi olan her yerden kullanılabilir.
Düşük Başlangıç Maliyeti: Yazılımı satın almak yerine abonelik modelinde ödeme yaparak, büyük yatırımlar yapmadan yazılımı kullanabilirsiniz.
Kolay Ölçeklenebilirlik: SaaS hizmeti sağlayıcıları, ihtiyacınıza göre hizmeti büyütüp küçültebilir. Tıpkı bir elektrik şirketinin size daha fazla enerji sağlaması gibi, SaaS hizmeti de kullanıcı sayısına göre büyüyebilir.

Örnekler

Google Workspace (Eski adıyla G Suite): Gmail, Google Docs, Google Drive gibi uygulamaların hepsi SaaS modelleridir. İnternet üzerinden doğrudan bu yazılımlara erişip kullanabilirsiniz.
Salesforce: Müşteri ilişkileri yönetimi (CRM) yazılımıdır ve şirketler tarafından müşteri bilgilerini ve satış süreçlerini yönetmek için kullanılır.
Microsoft 365: Word, Excel, PowerPoint gibi uygulamaları bulut üzerinden kullanmanızı sağlar, böylece dosyalarınıza herhangi bir yerden erişebilirsiniz.

SaaS’ın Bileşenlerini Anlamak için Gereken Teknik Bilgiler

SaaS modelini daha derinlemesine anlamak için şu konular hakkında bilgi sahibi olmak faydalıdır:

Bulut Bilişim: SaaS hizmetleri genellikle bulut tabanlıdır. Bu, verilerin ve yazılımların fiziksel sunucularda değil, internette erişilebilir sunucularda saklanması anlamına gelir.
Ağ ve İnternet Teknolojileri: SaaS ürünlerine erişim, internet tabanlı olduğu için ağ protokolleri, internet hızları ve veri güvenliği gibi kavramlar önemlidir.
Veritabanı Yönetimi: Birçok SaaS uygulaması, kullanıcı verilerini büyük veritabanlarında saklar ve işler. Veritabanı yönetimi, veri güvenliği ve ölçeklenebilirlik açısından kritik bir rol oynar.
Siber Güvenlik: SaaS hizmetleri, çok sayıda kullanıcıya ve veri tabanına sahip olduğu için siber güvenlik önlemleri hayati önem taşır.

SaaS’ın Mimari Yapısı

SaaS sistemleri genellikle çok katmanlı (multi-tiered) bir mimariye dayanır. Bu, sistemin farklı bileşenlerinin ayrı katmanlarda çalıştığı anlamına gelir. Katmanlar, SaaS’ın performansını artırır, bakımını kolaylaştırır ve daha güvenli hale getirir. Bu yapı genellikle şu katmanlardan oluşur:

Kullanıcı Arayüzü (UI) Katmanı: Bu katman, kullanıcıların yazılımla etkileşime geçtiği yerdir. Genellikle web tarayıcıları üzerinden erişilir ve HTML, CSS ve JavaScript gibi teknolojiler kullanılır. Arka planda, bu katman genellikle React, Angular gibi modern JavaScript framework’leriyle desteklenir.
İş Mantığı (Business Logic) Katmanı: Uygulamanın kurallarını ve iş akışlarını yöneten katmandır. Örneğin, bir CRM uygulamasında müşteri bilgilerinin nasıl işleneceği, hangi eylemlerin yapılabileceği bu katmanda belirlenir. Bu katman, genellikle REST API’ler veya GraphQL gibi servislerle arayüz katmanına bağlanır.
Veritabanı Katmanı: Verilerin saklandığı yerdir. SaaS sistemleri büyük ölçekli veritabanlarına ihtiyaç duyar, bu yüzden genellikle bulut tabanlı veritabanı çözümleri kullanılır. SQL (örneğin PostgreSQL, MySQL) ve NoSQL (örneğin MongoDB, Cassandra) veritabanları yaygın olarak tercih edilir. Burada verilerin tutarlılığı, güvenliği ve erişilebilirliği kritik öneme sahiptir.

Çok Kiracılı Mimari (Multi-Tenancy)

SaaS’ın kritik bir yapı taşı, çok kiracılı mimari (multi-tenancy) modelidir. Bu modelde, tek bir yazılım altyapısı aynı anda birçok farklı kullanıcıya (genellikle şirketlere) hizmet verebilir. Ancak her kullanıcı grubu, verilerini ve uygulama ayarlarını izole edilmiş bir şekilde yönetir. Bunu bir apartmanda farklı daireler olarak düşünebilirsiniz. Her dairenin kendi kapısı, kendi eşyaları vardır, fakat aynı binayı paylaşırlar.

Bu model, sağlayıcının yazılımı tek bir kod tabanı üzerinden yönetmesine olanak tanır, bu da ölçeklenebilirliği ve maliyet etkinliğini artırır. Tüm kiracılar (kullanıcı grupları) aynı altyapıyı kullanır, fakat her bir kiracının verileri diğerlerinden izole edilir ve güvenli bir şekilde saklanır.

İzole Edilmiş Veritabanları ve Mantıksal Bölünme

Çok kiracılı mimarinin temel sorunlarından biri, veri gizliliği ve güvenliğidir. Bu yüzden veriler fiziksel olarak aynı veritabanında saklansa bile, mantıksal olarak ayrıştırılır. Her kiracının verileri yalnızca o kiracıya erişim yetkisi olan hesaplarla görülebilir. Bu, veritabanı düzeyinde çeşitli tekniklerle (örneğin partitioning ve sharding) gerçekleştirilir.

Partitioning: Veritabanındaki tablolar, kullanıcı verilerine göre bölümlere ayrılır. Tıpkı bir defterin bölümlere ayrılması gibi, her kiracı kendi sayfasını kullanır.
Sharding: Veritabanı, fiziksel olarak farklı sunuculara dağıtılır. Bu, özellikle büyük ölçekli SaaS uygulamalarında verilerin daha hızlı erişilebilir olmasını sağlar.

Performans Yönetimi ve Ölçeklenebilirlik

SaaS sistemleri, yüksek kullanım talepleriyle karşı karşıya kalabilir. Bu yüzden performans optimizasyonu ve ölçeklenebilirlik, SaaS’ın başarısı için kritik öneme sahiptir.

Yatay Ölçekleme (Horizontal Scaling)

Yatay ölçekleme, SaaS sistemlerinde sık kullanılan bir tekniktir. Uygulamanın performansını artırmak için daha güçlü sunuculara geçmek yerine, sistem daha fazla sunucuyla desteklenir. Bu sayede aynı anda çok daha fazla kullanıcıya hizmet verilebilir. Yatay ölçeklemeyi, bir restoranda masaların sayısını artırmak gibi düşünebilirsiniz; daha fazla masa, daha fazla müşteri anlamına gelir.

Yük Dengeleme (Load Balancing)

Yatay ölçekleme ile birlikte, yük dengeleme (load balancing) de kullanılır. Bu sistem, gelen kullanıcı isteklerini (örneğin bir form gönderimi veya sayfa yükleme isteği) farklı sunuculara dengeli bir şekilde dağıtır. Amaç, tek bir sunucunun aşırı yüklenmesini önlemek ve sistemin her zaman erişilebilir olmasını sağlamaktır. Yük dengelemeyi, bir kasa sırasının birden fazla kasiyere yönlendirilmesi gibi düşünebilirsiniz; müşteri hangi sıraya girdiğini bilmez, ama her kasiyer aynı işi yapabilir.

Güvenlik

SaaS’ın çoklu kullanıcı yapısı ve bulut tabanlı çalışma biçimi, güvenlik açısından birçok özel zorluk getirir. Güvenlik, özellikle verilerin internet üzerinden aktarılması ve farklı kiracıların izole edilmesi açısından kritik öneme sahiptir.

Veri Şifreleme

SaaS sistemlerinde veriler, hem aktarım sırasında hem de depolama sırasında şifrelenir.

Aktarım Sırasında Şifreleme (Encryption in Transit): Veriler, kullanıcı ile sunucu arasında internet üzerinden taşınırken şifrelenir. Bu, genellikle TLS (Transport Layer Security) gibi güvenli iletişim protokolleriyle sağlanır. Tıpkı bankanızla internet üzerinden konuştuğunuzda verilerin korunması gibi.
Depolama Sırasında Şifreleme (Encryption at Rest): Veriler, bulutta saklandığında da şifrelenir. Bu, veritabanı seviyesinde şifreleme (örn. AES-256) ile yapılır. Böylece kötü niyetli bir kişi veritabanına fiziksel olarak erişse bile, verileri çözüp okuyamaz.

Kimlik Doğrulama ve Yetkilendirme

SaaS sistemlerinde kullanıcıların doğru şekilde kimliklerinin doğrulanması ve sadece izin verilen verilere erişim sağlamaları esastır. Bunun için çok faktörlü kimlik doğrulama (MFA) gibi güvenlik mekanizmaları kullanılır. Ayrıca, OAuth ve SAML gibi kimlik doğrulama standartlarıyla entegre olarak, kullanıcıların güvenli giriş yapmaları sağlanır.

Yetkilendirme tarafında, Role-Based Access Control (RBAC) gibi sistemler, kullanıcıların rollerine göre sadece ihtiyaç duydukları verilere erişmesini sağlar. Örneğin, bir muhasebeci yalnızca finansal verilere erişebilirken, bir satış temsilcisi sadece müşteri bilgilerine erişebilir.

DevOps ve Sürekli Entegrasyon/Sürekli Teslimat (CI/CD)

SaaS’ın sürekli güncellenebilir olması için DevOps süreçleri kritik rol oynar. DevOps, yazılım geliştirme ve IT operasyonlarının birleşimini temsil eder. SaaS yazılımları, sürekli geliştirilip güncellenirken, bu değişikliklerin anında sisteme sorunsuz bir şekilde entegre edilmesi gerekir. Bu süreçte:

Sürekli Entegrasyon (CI): Geliştiriciler kodlarını sık sık birleştirir ve her birleşme sonrası otomatik testler yapılır. Böylece olası hatalar erken tespit edilir.
Sürekli Teslimat (CD): Testlerden geçen kod, otomatik olarak canlı sisteme aktarılır. Bu, yazılımın hızla güncellenmesini sağlar ve kullanıcıların yeni özelliklere anında erişmesini mümkün kılar.